صرافی های غیرمتمرکز (DEX) گامی بزرگ در انقلاب ارزهای دیجیتال بودند. مشکلات بزرگی در پیاده سازی آن ها وجود داشت برای تامین نقدینگ٬ خواندن قیمت ها٬ سفارشات سیستم غیرمتمرکز راهکاری نداشت و بخشی از سیستم متمرکز می بود. از پیشتازان DEX ها که توانست تحول خوبی ایجاد کند UniSwap بود.
یونی سوآپ با ایده (AMM: Automated Market-making Mechanism) قیمت گذاری بر مبنای فرمول Y=K*X ظاهر شد. ایده بدین صورت بود که استخر نقدینگی (Liquidity Pool) توسط کاربران از یک زوج ارز پر می شود و موجودی آن زوج ارز که با فرمول فوق نمایش داده می شود بیانگر قیمت است و خرید و فروش یعنی برداشت هر ارز که صورت می گیرد ضریب K همواره ثابت خواهد بود. بدین صورت که مثلا در استخری ۱۰ اتر و ۴۰۰۰ دای قرار داده می شود پس هر اتر مساوی ۴۰۰ دای می باشد کاربران برای خرید ۱ اتر ۴۰۰ دای پرداخت می کنند و حال موجودی ۹ اتر و ۴۴۰۰ دای می باشد پس قیمت هر اتر ۴۸۸ دای شده است. یعنی عرضه و تقاضا قیمت ها را تغییر می دهند و البته موجودی LP هم مهم است که باید بالا باشد تا تاثیر عرضه و تقاضا روی قیمت کاهش یابد و بازار عمق پیدا کند. این تعریف با قوانین اقتصاد کاملا منطبق است و بدین ترتیب صرافی های غیرمتمرکز توانستند جا خود را به خوبی باز کنند.
همانطور که گفته شد تامین نقدینگی توسط کاربران در LP ها انجام می شود و کارمزد معاملات بر حسب میزان نقدینگی تامین شده در هر استخر بین کاربران توزیع می شود. در نمودار زیر می توان میزان دارایی های ERC-20 قفل شده در پلتفرم های مطرح DEX را مشاهده نمود٬ با کلیک روی نام هر پلتفرم فقط نمودار همان پلتفرم نمایش داده می شود و با قرار دادن ماوس در هرکجای نمودار می توان مبلغ قفل شده را مشاهده نمود.
بعد از یونی سوآپ نوبت به سوشی سوآپ رسید که به عنوان فورکی از یونی سوآپ این بار با تعاریف مناسب برای توکن خود توانست جایگاه خوبی بدست آورد و به همین منوال پنکیک سوآپ حضور یافت و با ارایه گیمیفیکیشن های زیاد برای کاربران و انواع شیوه های درآمدزایی توجه ها را به سمت خود جلب کرد.
اما کاربران هنوز به دفتر سفارشات (order book) صرافی های متمرکز دلبسته هستند. برخی صرافی های غیرمتمرکز دفترسفارشات را به صورت متمرکز راه اندازی کردند و برخی نیز با راهکارهای غیرمتمرکز اما سرعت پایین. البته با توجه به راهکارهای لایه دوم و مقیاس پذیری که ارایه شده است پروژه هایی در حال راه اندازی و برخی در حال به روزرسانی خود هستند تا بتوانند جای خود را در بازار باز کنند.
مواردی که نام برده شد همگی روی بلاکچین اتریوم فعالیت خود را آغاز کردند. با ارایه شدن راهکارهای غیرمتمرکز شمار صرافی ها غیرمتمرکز رو به افزایش است. یکی از نمونه های خوب صرافی Serum می باشد که روی بلاکچین سولانا پیاده سازی شده است.
زمانی که DEX ها بتوانند امکانات گسترده صرافی های متمرکز را در قالب راهکارهای غیرمتمرکز ارایه دهند گوی رقابت را از صرافی های متمرکز خواهند ربود.
در حال حاضر یکی از مشکلات DEX ها کند بودن معاملات و هزینه تراکنش های بالاست که راهکارهای زیادی برای رفع این مساله توسط بلاکچین های با مقیاس بالا و سرعت تراکنش بالا همچون سولانا ارایه شده است. مورد دیگر نیز ارتباطات بلاکچین ها بوده و DEX ها فقط روی یک بلاکچین کار می کردند که با ارایه شدن راهکارهای چندزنجیره ای پولکادات و آوالانج و کازماس انتظار می رود رشد فزاینده ای را در DEX ها داشته باشیم.
در جدول زیر برخی صرافی های مشهور در حوزه DEX مقایسه شده اند.
در ستون نوع صرافی های غیرمتمرکز SWAP از AMM استفاده می کند و Orderbook دارای دفتر سفارشات می باشد و نوع Aggregator نیز برای هر زوج از میان صرافی های مختلف بهترین قیمت را پیشنهاد می دهد.
حال می خواهیم نگاهی به اطلاعات درون زنجیره ای DEX ها داشته باشیم و مقایسه بهتری از آن ها در طول زمان بدست آوریم.
در این جدول می توان حجم معاملات ماهانه DEX ها را در طول زمان مشاهده نمود. همانطور که مشاهده می شود رشد فزاینده حجم معاملات از اواسط سال ۲۰۲۰ اتفاق افتاد و غالبا یونی سوآپ بیشترین حجم معاملات را به خود اختصاص داده است.
در این جدول با کلیک روی نام هر DEX می توان رشد آن در طول زمان را به تنهایی مشاهده نمود و با کلیک دوباره مقایسه همه نمایش داده می شود٬ همچنین با قرار دادن ماوس روی نمودار می توان اعداد مربوط به حجم هر ماه هر DEX را مشاهده نمود.
جدول زیر نیز مقایسه ای از حجم معاملات ماهانه aggregator ها بدست می دهد.
و 1inch همواره بیشترین حجم معاملات و بیشترین سهم بازار را در میان aggregator ها داشته است.
کلیک روی نام هر Aggregator وضعیت حجم آن را به تنهایی نمایش می دهد و با قرار دادن ماوس روی نمودار می توان حجم مبادلات را مشاهده نمود.
درصورت تمایل به سرمایه گذاری روی توکن DEX ها لازم است برنامه توکنومی آن ها را مدنظر داشت. نحوه توزیع اولیه٬ سیستم پاداش٬ استیک٬ سوزاندن توکن همگی از موارد مهمی هستند که باید بررسی شوند.
