رمزارزها رشد و حیات خود را مدیون بلاکچین هستند. بستری که بر برخی ویژگی‌های مهم اعم از تمرکززدایی تاکید دارد. از آنجا که بلاکچین خاستگاه یک پروژه‌ی رمزارزی به شمار می‌رود شناخت آن بسیار مهم است. دلیل این امر هم آن است که بلاکچین‌های مختلف ویژگی‌های متفاوتی با هم دارند. برای کسی که می‌خواهد روی یک پروژه‌ی خاص سرمایه‌گذاری کند، لازم است که بداند بستر پروژه چیست. پس با این حساب بررسی بلاکچین پروژه یکی از گام‌های اساسی در مراحل تحقیق است که شاید معمولا چندان به آن توجه نمی‌شود. در این مطلب نگاهی به این امر خواهیم انداخت.
بلاکچین چیست؟
معمولا افرادی که تازه وارد دنیای رمزارزها می‌شوند، به سراغ مفاهیم پایه‌ی این صنعت می‌روند. بلاکچین نیز یکی از همین مفاهیم پایه است که آشنایی با آن برای هر فردی که قصد دارد از سازوکار رمزارزها سر در بیارود از نان شب هم واجب‌تر است. پس بهتر است اولین بخش را با توضیحی مختصر در مورد بلاکچین آغاز کنیم. اگر در اینترنت کمی جستجو کرده باشید، احتمالا مطالب فراوانی را در مورد بلاکچین پیدا کرده‌اید. اما شاید با انبوه اطلاعاتی مواجه شده باشید که برخی از آن‌ها اصلا برای‌تان معنایی ندارند. به راستی بلاک چین چیست؟
بلاک چین یعنی زنجیره‌ای از بلوک‌ها که اطلاعاتی را در دل خود نگهداری می‌کند. پس بلاکچین در واقع محلی است برای نگهداری سوابق معاملاتی حاصل از تراکنش‌های رمزارزی. این سازوکار را معمولا با ساختار بانکی مقایسه می‌کنند که در آن اقدام به افتتاح حساب می‌کنید. هر تراکنش‌تان در سامانه‌ی بانک ثبت می‌شود و بانک کاملا در جریان ورود و خروج پول به حساب شما هست و ریز تراکنش‌های شما را نیز در اختیار دارد. بلاکچین مثل یک دفتر بزرگ است که تمام سوابق به صورت زنجیروار در آن ثبت می‌شوند. اما تفاوت آن با سیستم بانکداری سنتی چیست؟ برای پاسخ به این سوال می‌توانیم به چند ویژگی مهم و کلی بلاکچین اشاره کنیم:
شفافیت
در سیستم بانکداری سنتی، فقط بانک و نهادهای بالاسری می‌توانند از ریزجزئیات تراکنش‌های شما مطلع شوند. اما در بلاکچین چنین نیست. اصلا فلسفه‌ی وجودی بلاکچین این است که شفافیت را به کاربران ارائه کند. پس هر تراکنشی که انجام می‌دهید، با جزئیاتی نظیر تاریخ، میزان سکه‌ها و مبلغ در یک دفتر کل توزیع‌شده ثبت می‌شود. توزیع‌شده به این معناست که این دفتر در میان کاربران شبکه به اشتراک گذاشته می‌شود. پس همه می‌توانند آن را ببینند و بفهمند که در شبکه چه می‌گذرد. برخلاف بانک که یک نهاد متمرکز است و رئیس و مدیر به داده‌ها دسترسی دارند، در بلاکچین شاهد برابری اطلاعاتی هستیم. به گونه‌ای که تمام فعالان شبکه می‌توانند بلاکچین را بررسی کنند و از آن اطلاعاتی به دست آورند. این فقط یکی از ویژگی‌های مهم بلاکچین است.
البته ممکن است کسی دلش نخواهد اطلاعاتش در بلاکچین برای همه نمایش داده شود. باید این را بدانید که تراکنش‌های شما ناشناس است. یعنی در لابلای اطلاعات تراکنش، هیچ اشاره‌ای به نام و شماره و سایر اطلاعات هویتی شما نخواهد شد. این هم مسئله‌ای است که در سیستم‌های بانکداری سنتی به چشم می‌خورد ولی در بلاکچین این‌طور نیست.
عدم تغییر و تحریف اطلاعات
یکی دیگر از ویژگی‌های مهم بلاکچین، عدم تغییر اطلاعات پس از ثبت آن‌هاست. این امر باعث می‌شود که پس از انجام تراکنش، نتوان در آن دست برد و اطلاعات آن را تغییر داد. زمانی که تمام افراد به دفتر کل دسترسی داشته باشند، به این معناست که همه می‌دانند چه اتفاقی در شبکه افتاده است. پس اگر کسی بخواهد تقلب کند، بقیه متوجه می‌شوند و شبکه مانع از انجام این کار می‌شود.
انواع بلاکچین
از آنجا که قصد داریم روش‌های بررسی بلاکچین پروژه های مختفل را مدنظر قرار دهیم، پس بیایید نگاهی هم به انواع بلاکچین داشته باشیم.
- عمومی: در چنین بلاکچین‌هایی همه می‌توانند اطلاعات را ببینند و هیچ محدودیتی در استفاده و عضویت در بلاکچین وجود ندارد.
- خصوصی: مشخص است که این بلاکچین برخلاف بلاکچین قبلی است و محدودیت‌های برای استفاده از آن وجود دارد.
- کنسرسیومی: این بلاکچین بیشتر به ارتباطات میان شرکت‌ها و سازمان‌ها مربوط است که می‌توانند با هم در یک فضای مشترک اطلاعات را به اشتراک بگذارند.
- هیبرید: این بلاکچین به صورت ترکیبی از بلاکچین‌های خصوصی و عمومی کار می‌کند. یعنی هم صفات بلاکچین‌های عمومی را با خود دارد و هم از ویژگی‌های بلاکچین‌های خصوصی استفاده می‌کند.
پس از اینکه از طریق جستجو در گوگل یا وب‌سایت‌های معتبر توانستید بفهمید که بلاکچین موردنظر شما کدام یکی از موارد بالاست، می‌توانید ویژگی‌های آن را مدنظر قرار دهید. به عنوان مثال بلاکچین‌های خصوصی امکان متمرکزسازی دارند، ولی در بلاکچین‌های عمومی چنین امکانی وجود ندارد. از طرفی دیگر سرعت در بلاکچین‌های عمومی کمتر است ولی در بلاکچین‌های خصوصی می‌توانید سرعت بالایی را تجربه کنید. بلاکچین‌های عمومی می‌توانند مورد حمله و کلاهبرداری قرار بگیرند. اما در بلاکچین‌های خصوصی بازیگران خراب‌کار نمی‌توانند بستر را مختل کنند. به هر حال این شما هستید که این مزایا و معایب را در دو کفه‌ی ترازو می‌گذارید و تشخیص می‌دهید که کدام مورد برای شما وزن و اهمیت بیشتری دارد.
تفاوت کوین و توکن
یک مسئله‌ی دیگر که در بررسی بلاکچین پروژه مهم است، مربوط به ماهیت متفاوت کوین و توکن است. در مکالمات و صحبت‌های عامیانه معمولا از کوین و توکن به جای یک‌دیگر استفاده می‌شود. اما این دو با هم تفاوت دارند و اتفاقا تفاوت‌شان در همین مفهوم بلاکچین نهفته است.
بر این اساس می‌توان به سادگی کوین را رمزارزی معرفی کرد که یک بلاکچین مربوط به خود دارد. مثل بیت کوین و یا اتریوم که بلاکچین مختص خودشان را دارند. اما توکن‌ها روی بلاکچین‌هایی ایجاد می‌شوند که از قبل وجود دارند. اکنون بلاکچین اتریوم یک بستر محبوب برای ساخت کوین‌هایی است که تحت عنوان ERC20 شناخته می‌شوند.
اما ابعاد دیگری هم در بررسی تفاوت میان این دو مفهوم وجود دارد. مثلا از کوین برای انتقال پول یا سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند. اما توکن‌ها ممکن است در انواع کاربردی، امنیتی، معاملاتی و حاکمیتی باشند که از نام‌شان هم مشخص است و هرکدام کارکردی متفاوت دارند. همچنین کوین‌ها معمولا برای پرداخت هزینه‌ی تراکنش‌ها در بلاکچین به کار گرفته می‌شوند.
معضل سه‌گانه‌ی بلاکچین
اگر بخواهیم سه هدف اصلی بلاکچین را نام ببریم، باید به امنیت، مقیاس‌پذیری (سرعت) و غیرمتمرکزسازی اشاره کنیم. این سه فاکتور، همان‌هایی هستند که نخستین بار ویتالیک بوترین، خالق اتریوم از آن‌ها نام برد و سپس به یک نکته‌ی مهم اشاره کرد. او می‌گفت برای ساخت یک بلاکچین قدرتمند، باید بتوان این سه ویژگی را در کنار هم قرار داد. اما مسئله اینجاست که وقتی توسعه‌دهندگان تلاش می‌کنند به دو ویژگی دست پیدا کنند، ناخواسته ویژگی سوم از بین می‌رود و قربانی می‌شود. از این موضوع تحت عنوان معضل سه‌گانه‌ی مقیاس‌پذیری (Blockchain Trilemma) یاد می‌کنند.
تمرکز زدایی به معنای آن است که قدرت دیگر فقط در دست یک نفر نباشد و تمام افراد بتوانند به شکل مساوی کنترل شبکه را در اختیار بگیرند. یعنی هیچ قدرتی توانایی ضبط دارایی و سانسور و تغییر در اطلاعات را ندارد. در برخی از بلاکچین‌ها این فاکتور اولویت بیشتری نسبت به دو مورد دیگر دارد.
امنیت نیز که همیشه برای کاربران مهم است. چون تمام افراد به دنبال سرمایه‌گذاری‌های ایمن هستند و کسی دلش نمی‌خواهد سرمایه‌اش را از دست بدهد. البته امن بودن در اینجا به معنای آن است که شبکه از حملات و مشکلات مخرب در امان باشد. برخی از بلاکچین‌ها این فاکتور را مهم‌تر می‌دانند.
در نهایت فاکتور مقیاس‌پذیری را داریم که به این معناست که هم‌زمان با افزایش تعداد کاربران و تراکنش‌ها، شبکه ظرفیت لازم را برای اجرای تراکنش‌ها داشته باشد. به بیان ساده‌تر، مقیاس‌پذیری یعنی شبکه بتواند پا به پای رشد کاربرانش، رشد کند و سرعت تراکنش‌ها به میزان قابل قبولی بالا برود.
با این حساب دنیای رمزارزها به دنبال بلاکچینی است که هم سریع است، هم امنیت بالایی دارد و هم غیرمتمرکز است. به نظر میرسد که این امر خیلی ایده‌آل است و با پیاده‌سازی چنین بلاکچینی می‌شود به آینده‌ی رمزارزها بسیار امیدوار بود. اما نکته اینجاست که پیاده‌سازی این سه ویژگی در کنار هم هنوز مقدور نیست و کار را دشوار می‌کند. به هر حال باید یکی از این عوامل قربانی شوند تا عامل دیگر تقویت شود.
مقیاس‌پذیری به دنبال آن است تا بتواند حجم داده‌‌های بیشتری را پردازش کند. پس شبکه بزرگ می‌شود. در این میان امنیت کمرنگ می‌شود. پس این دو معیار باهم تنافض دارند و پیاده‌سازی این دو در کنار هم کار دشواری است که ملاحظات فراوانی را می‌طلبد.
بلاکچین لایه دوم
تمام این‌ها را گفتیم که برسیم به اینجا. به بلاکچین لایه‌ی دوم. همان‌طور که توضیح دادیم، سه‌گانه‌ی مقیاس‌پذیری مانع از این می‌شود که بتوانیم یک بلاکچین ایده‌آل داشته باشیم. به همین خاطر راهکارهای لایه دوم به وجود آمدند. این لایه در واقع یک پروتکل فرعی است که روی بلاکچین ایجاد می‌شود تا مشکلات ناشی از مقیاس‌پذیری و سرعت پایین پردازش تراکنش‌ها را برطرف کند. در توضیح لایه دوم همین بس که یک لایه‌ی جدید روی بلاکچین ایجاد می‌شود و سپس نتایج حاصل از انجام تراکنش‌ها در این لایه، به لایه‌ی اصلی یا همان لایه‌ی اول گزارش می‌شود. یعنی لایه دوم مثل یک واسطه عمل می‌کند که با استفاده از آن می‌توان کارها را سریع‌تر انجام داد.
در شناخت و بررسی بلاکچین پروژه ها باید این مسئله را به خاطر بسپارید و به آن توجه کنید. به عنوان مثال، همه می‌دانیم که بیت کوین توانایی انجام تراکنش‌های زیادی را در ثانیه ندارد و با مشکل مقیاس‌پذیری دست و پنجه نرم می‌کند. اما شبکه‌ی پلاسمای اتریوم که از جمله راهکارهای لایه دوم بلاکچین به شمار می‌رود، قادر به انجام این کار است. نمونه‌ی محبوب و موفق دیگر در این زمینه، شبکه‌ی لایتنینگ بیت کوین است که عملیات پردازش تراکنش‌ها را به صورت برون‌زنجیره‌ای یا آفچین انجام می‌دهد. این امر باعث
چه چیزی بلاکچین را ارزشمند می‌کند؟
برای پاسه به این سوال باید به یک سوال اساسی‌تر پاسخ بدهیم. رمزارزها چه موقع ارزشمند می‌شوند؟ پاسخ این است: زمانی که در دنیای واقعی کاربرد داشته باشند. هم‌زمان با رشد و توسعه‌ی بلاکچین می‌توانیم شاهد این امر باشیم که توسعه‌دهندگان به دنبال آن هستند که موارد کاربرد را به بهترین نحو ممکن به روزرسانی کنند تا مقبولیت آن را بالا ببرند. ادغام اتریوم که مدت‌هاست در دست انجام است یکی از بهترین مواردی است که در این خصوص می‌توان به آن استناد کرد. کوچ کردن از اثبات کار به اثبات سهام، موجب مقیاس‌پذیری و در نتیجه افزایش سرعت انجام تراکنش‌های اتریوم می‌شود و این امر می‌تواند در ارزشمندی بلاکچین این پروژه حائز اهمیت باشد. به همین خاطر است که همه چشم‌انتظار هستند تا ببیند این اتفاق چطور رخ می‌دهد. چرا که می‌تواند انقلابی در مسیر رشد اتریوم به پا کند و آینده‌ای درخشان را برای آن رقم بزند.
پس در بررسی پروژه های رمرزارزی بهترین حالت این است که لایه‌ی اول طوری عمل کنند که قادر به ارائه‌ی راهکارهای لایه دوم باشد. به بیان دیگر اگر بلاکچین لایه اول را زیرساخت پروژه‌های لایه دوم بدانیم، در صورتی که این زیرساخت قدرتمند نباشد نمی‌توان به اجرای راهکارهای لایه دوم روی آن امیدوار بود. این مسئله از این جهت حائز اهمیت است و هنگام بررسی بلاکچین پروژه باید آن را مدنظر قرار داد.
معمولا اگر به مصاحبه‌های تیم توسعه‌دهنده و اخباری که از پروژه منتشر می‌شود مراجعه کنید، خواهید دید که دست‌اندرکاران پروژه چه برنامه‌هایی را برای بهبود وضعیت شبکه در نظر دارند. این امر کمک می‌کند تا بتوانید متوجه ارزشمندی بلاکچین در آینده شوید و در جای بهتری سرمایه‌گذاری کنید.
چند پرسش مهم برای درک کارایی بلاکچین
منظور از بلاکچین در اینجا تمام فناوری‌هایی است که برای ایجاد یک دفتر کل غیرمتمرکز به کار گرفته می‌شود. در بررسی بلاکچین باید دید که آیا این بستر به اندازهی کافی قابلیت گسترش دارد یا نه. اگر چنین نباشد پروژه در آینده چطور می‌تواند کاربران بیشتری را پشتیبانی کند؟
در مورد بلاکچین‌هایی که از قبل فعال بوده‌اند می‌توانیم در ابتدا به این موضوع بپردازیم که چه برنامه‌هایی روی بلاکچین موردنظرمان پیاده شده‌اند و در آینده چه مسیری را برای بهبود خود پیش رو دارد. اما ارزیابی میزان اثربخشی و کارایی یک بلاکچین جدید کاری بسیار پیچیده است. در این میان باید چند سوال مهم را مدنظر قرار داد:
- آیا بلاکچین مشکل خاصی را مثل ذخیره فایل حل می‌کند؟ یا مشکلاتی عمومی مثل اجرای قرارداد هوشمند چه؟ بلاکچین چطور با پروژه‌های مشابه برخورد می‌کند؟
- چه مشوق‌هایی برای دارندگان توکن وجود دارد؟
- آیا به میزان کافی غیرمتمرکز است؟
- چه فکری برای مقیاس‌پذیری کرده است؟
- امنیت در این بلاکچین در چه سطحی است؟
- آیا سابقه‌ی حملات به بلاک چین وجود داشته است؟
- چه کارهایی برای بهبود امنیت در بلاکچین انجام شده است؟
- سرعت انجام تراکنش‌ها چقدر است؟
- هزینه‌ی تراکنش‌ها چه میزان است؟
با همین چند سوال ساده می‌توان به مسائل بسیاری رسید. البته باید به این نکته توجه کرد که نمی‌توان پروژه‌ای را پیدا کرد که از هر لحاظ کامل باشد. مثلا اگر بلاکچین اتریوم را در نظر بگیریم، می‌دانیم که به رغم امکانات زیادی که این بلاکچین دارد، هزینه‌های تراکنش آن بسیار بالاست. به همین خاطر بلاکچین‌های دیگری با تمرکز بر این مسئله، به وجود آمدند که از این منظر رقیبی برای اتریوم محسوب می‌شدند.
فاکتورهای موثر در بررسی بلاکچین پروژه های مختلف
اما به طور کلی می‌توان چند فاکتور موثر را در این زمینه بررسی کرد:
- توان عملیاتی: به معنای میزان پردازش تراکنش‌ها در ثانیه
- تاخیر در انجام تراکنش: معمولا برای ایجاد امنیت، تراکنش‌ها به مدت‌زمانی نیاز دارند تا کامل شوند. امنیت بیشتر زمان بیشتری را می‌طلبد.
- اندازه و پهنای باند: این مسئله به اندازهی بلاکچین اشاره دارد. این مسئله‌ای است که می‌تواند موجب ایجاد محدودیت در پردازش تراکنش‌ها شود. در بررسی بلاکچین پروژه های مختلف این امر را نیز باید مدنظر قرار داد.
- امنیت: منظور ایمنی و پایداری شبکه در برابر احتمال وقایعی نظیر حمله ۵۱ درصدی است. بلاکچین‌ها باید طوری این امر را مدیریت کنند که یک نهاد وحاد، نتواند کنترل کامل اکثر هش ریت ماینینگ شبکه را در اختیار بگیرد و بلاکچین را دستکاری کند.
- منابع و ذخایر هدر رفته: منظور انرژی‌هایی است که برای پردازش‌ها انجام می‌شود. به استخراج بیت کوین دقت کنید که چه میزان انرژی را هدر می‌دهد. به همین خاطر راهکارهای اثبات سهام اکنون مقبول‌تر از راهکارهای اثبات کار هستند. هرچه هدررفت منابع کمتر شود، عملیات استخراج سودده و کارآمدتر می‌شود.
- قابلیت استفاده: که پیش‌تر هم در مورد آن حرف زدیم. این امر می‌تواند موجب توسعه‌ی بیشتر و مقبولیت بلاکچین در آینده شود که به ارزشمندی پروژه‌های آن کمک می‌کند.
- نسخه‌سازی، هاردفورک و زنجیره‌های چندگانه: زنجیره‌های کوچک با تعداد گره‌های کم، احتمال حملات ۵۱ درصدی را بالا می‌برند.
کلام پایانی
درست است که بلاکچین راه حل مناسبی برای انجام تراکنش‌های ارز دیجتیال است اما نباید محدودیت‌های فنی آن را از قلم انداخت. تراکنش‌ها باید به صورت یکپارچه پردازش شوند و حریم خصوصی نیز باید به بهترین شکل حفظ شود. برای جلوگیری از حملات و تلاش‌هایی برای ایجاد اختلال در بلاکچین، باید حریم خصوصی حفظ شود. همچنین تایید تراکنش‌ها به قدرت محاسباتی بالایی نیاز دارد. این‌ها از جمله مشخصات مهمی هستند که می‌توانند میزان مقبولیت یک بلاکچین را رقم بزنند.
فناوری بلاکچین می‌تواند در محیط‌های مختلفی که تراکنش‌های متنوعی در آن انجام می‌شود مورد استفاده قرار گیرد. تحقیق و بررسی بلاکچین پروژه های مختلف و امکانات آن، یک حوزه‌ی کاربردی و جالب در آینده است. اما با توجه به محدودیت‌ها و چالش‌های فعلی کار دشواری است. ناشناس بودن، یکپارچگی داده‌ها و ویژگی‌های امنیتی همراه با چالش‌های مختلفی است که در بررسی پروژه‌ها باید به آن توجه شود.