زمانی که بازار بورس در تب و تاب و هیجان بود و سودهای آنچنانی می‌داد، همه هجوم آوردند تا از قافله عقب نمانند. عجیب هم نیست. این ذات آدمی است. در بازار رمزارز هم همین اتفاق افتاد. بسیار پیش می‌آمد که می‌شنیدیم شخصی ۱۰۰ دلارش را nبرابر کرده است. وسوسه‌انگیز است. پس خیلی‌ها بدون آنکه چندان سررشته‌ای از این بازار داشته باشند، به طمع همین کسب سودهای فضایی چمدانشان را بستند و به دنیای کریپتو رفتند. غافل از اینکه بازاری که این‌چنین سود به شما می‌دهد، می‌تواند به بی‌رحمانه‌ترین شکل ممکن دارایی‌تان را از چنگ‌تان در آورد. البته مقصرش کسی نیست جز سرمایه‌گذار. این مقدمه را برای این گفتیم که ذهن‌تان را آماده‌ی چیزی کنیم که اهمیت فوق‌العاده‌ای در تحلیل و بررسی پروژه‌ها دارد. آن هم چیزی نیست جز وایت پیپر یا مقاله سفید. در این مقاله به سراغ وایت پیپر رفته‌ایم و توضیح می‌دهیم که چطور می‌توانید از آن اطلاعات موردنیازتان را استخراج کنید.
وایت پیپر چیست؟
وایت پیپر (White Paper) اصطلاحی است که شاید قبلا کمتر با آن برخورد داشتیم و حالا در دنیایی که تب رمزارز در آن غوغا می‌کند دیگر برای‌مان عادی شده است. زمانی که می‌خواهید در یک پروژه سرمایه‌گذاری کنید، باید به موارد زیادی توجه کنید. نمی‌توانید تنها با نگاه کردن به قیمت یک رمزارز تصمیم بگیرید که پول‌تان را در آن سرمایه‌گذاری کنید یا نه. بلکه باید به موارد کاربرد، توکنومیک، نقشه راه، وایت پیپر و سایر ویژگی‌های آن هم توجه کنید.
وایت پیپر در لغت به معنای کاغذ سفید یا مقاله سفید است. اما برعکس نام ظاهری‌اش اصلا سفید نیست و پر از اطلاعات است. البته از دیدگاهی دیگر می‌توان «سفید» را به معنای شفافیت دانست؛ همان شفافیت اطلاعاتی که در این سند موجود است و اصلا یکی از ویژگی‌های آن به شمار می‌رود. چرا که دو مورد مهم در این فایل وجود دارد. یکی هدف از خلق پروژه و دیگری فناوری مورد استفاده در آن. البته این فایل بسیار غنی است و مطمئنا شامل موارد دیگری هم می‌شود که در ادامه آن‌ها را بیان خواهیم کرد.
وایت پیپر یک سند اطلاعاتی است. یعنی یک فایل نوشتاری است که در آن می‌توانید صفر تا صد یک پروژه را مطالعه کنید. از همان آغاز تاسیس ارز دیجیتال تا آینده‌ای که هنوز نیامده است در این فایل نوشته می‌شود. البته این اصطلاح فقط مربوط به رمزارز نیست و به طور کلی در پروژه‌ها و کسب‌وکارهای مختلف معنا پیدا می‌کند. وظیفه‌اش هم این است که به مردم و مخاطبین توضیح بدهد که اصلا فلسفه‌ی وجودی پروژه چیست و چه دلیلی برای توسعه‌ی آن ایده یا طرح وجود دارد. پس با مطالعه‌ی وایت پیپر می‌توانیم بفهمیم که دقیقا با چه چیزی سر و کار داریم و قرار است چه آینده‌ای پیش روی‌مان باشد. در این فایل ابتدا با طرح یک مسئله مواجهیم که توسعه‌دهندگان توضیح می‌دهند برای رفع این محدودیت یا کاستی چه کارهایی را قرار است انجام بدهند.
وایت پیپر معمولا مشخص می‌کند که چه کسانی، روی چه چیزی، در چه زمانی و به چه دلیلی سرمایه‌گذاری می‌کنند. یعنی وایت پیپر است که وجه تمایز پروژه‌ها را مشخص می‌کند. شاید فکر کنید که وایت پیپیر چیزی شبیه کاتالوگ یا بروشور معرفی محصول است. اما باید گفت که در بروشورها معمولا عینیات و بدیهیات درج می‌شوند. چرا که هدف، بازاریابی صرف است و هرچه بروشور پرزرق و برق‌تر باشد، احتمالا برای مخاطبان و مصرف‌کنندگان جذاب‌تر خواهد بود. حال آنکه وایت پیپر معمولا به سبک مقاله‌ای آکادمیک منتشر می‌شود که دست‌کم ۲۵۰۰ کلمه است و باید حاوی شواهد و اطلاعات متقاعدکننده‌ی واقعی و فنی باشد. هرچند وایت پیپرهایی با جزئیات بیشتر می‌توانند حتی به چند ده صفحه نیز برسند.
سه سوال زیر را ببییند که به شکل خیلی خلاصه شما را با وایت پیپر آشنا می‌کند:
- چرا نوشته می‌شود؟ برای جذب مردم و سرمایه‌گذاران به سمت یک محصول یا پروژه.
- چه کسی آن را منتشر می‌کند؟ شرکت یا سازمان توسعه‌دهنده‌ی پروژه.
- کاربردش چیست؟ معرفی یک محصول و ویژگی‌های آن.
چرا توسعه‌دهندگان اقدام به انتشار وایت پیپر می‌کنند؟
پاسخ این سوال بسیار واضح است. فرض کنید شما تولیدکننده هستید و یک محصول فوق‌العاده دارید که می‌تواند بسیاری از مشکلات دنیای فعلی را در یک حوزه‌ی مشخص برطرف کند. اما کسی از این محصول خبر ندارد. پس چطور می‌توانید محصول خودتان را به دنیا معرفی کنید و از مزایای آن سود ببرید؟ شما نیاز به تبلیغ و بازاریابی دارید.
حالا برگردیم سر همان رمزارز خودمان. قرار نیست به عنوان یک توسعه‌دهنده یا مدیر پروژه یک تیزر تبلیغاتی منتشر کنید یا در روزنامه فراخوان بزنید تا بقیه را به سرمایه‌گذاری تشویق کنید. کاری که باید بکنید تدوین و انتشار وایت پیپر است. البته این تنها بخشی از تبلیغات است و ما در این مقاله کاری با روش‌های تبلیغاتی مانند ایردراپ نداریم. وایت پیپر از جمله ابزارهای بازاریابی قبل از آغاز فروش محصول است و نمی‌توان به آن‌ها به چشم راهنمای کاربر یا اسناد پیشتیبانی از کاربر بعد از خرید نگاه کرد.
شرکت‌ها اقدام به انتشار وایت پیپر می‌کنند تا خودشان را به صنعتی که در آن مشغول به فعالیت هستند بشناسانند. به جز این وقتی شما طرح خود را به صورت مدون و شفاف چارچوب‌بندی می‌کنید، اعتماد افراد را به سمت خود جلب می‌کنید. سرمایه‌گذاران وقتی می‌بینند که صاحبان پروژه خودشان کاملا واقف‌اند که قرار است چه کارهایی کنند و هدف از ساخت پروژه چه بوده است، راحت‌تر می‌توانند در آن سرمایه‌گذاری کنند. البته مراقب این شمشیر دولبه باشید. چرا که برخی از وایت پیپرها با همین کارها افراد را فریب می‌دهند. یعنی با آب و تاب از عرضه‌ی توکن و برنامه‌های سوددهی حرف می‌زنند؛ بدون آنکه اصلا یک کلمه هم به موارد فنی اشاره کنند. هرچند بیشتر پروژه‌های نامعتبر اصلا چیزی به نام وایت پیپر و یا گیت هاب ندارند. نباید فراموش کنیم که وایت پیپر تنها مرجع و منبع برای بررسی صحت و اعتبار یک پروژه نیست.
اهمیت وایت پیپر
هم‌زمان با انتشار وایت پیپر در شبکه‌های اجتماعی کم‌کم جامعه‌ی آن رمزارز هم گسترش پیدا می‌کند. هرچه مقبولیت یک پروژه بالاتر برود، طبیعتا تقاضا هم برای آن افزایش پیدا می‌کند و به این ترتیب شانس بیشتری برای افزایش قیمت آن در آینده وجود دارد. به بیانی دیگر وایت پیپر می‌تواند برگ برنده و حتی مزیت رقابتی یک پروژه باشد. هدف از انتشار وایت پیپر این است که توسعه‌دهندگان سرمایه‌گذاران احتمالی را برای سرمایه‌گذاری روی پروژه‌ی خودشان متقاعد کنند.
اما وایت پیپر چه فایده‌ای برای کاربران دارد؟ شما به عنوان یک سرمایه‌گذار می‌توانید به هر چیزی که از یک پروژه می‌خواهید بدانید، در وایت پیپر آن دست پیدا کنید. این فایل‌ها به معنای واقعی کلمه کامل و جامع هستند.
وایت پیپر هم مثل نقشه راه به آن دلیل مهم است که می‌تواند سرمایه‌گذاران را با پرژه آشنا کند. همان‌طور که در دنیای واقعی برای سرمایه‌گذاری تحقیق می‌کنید و ندانسته و نشناخته پول‌تان را صرف پروژه‌ها نمی‌کنید، در بازار رمزارز نیز وضعیت به همین شکل است.
البته این را هم بدانید که وایت پیپر عملا یک فایل فنی و تخصصی است. پس درک و فهم برخی از بخش‌های آن سخت است و شامل برخی اصلاحات و لغات تخصصی می‌شود. قرار نیست واو به واو وایت پیپر را بفهمید و بخوانید. بلکه خواندن بخش‌هایی که مربوط به طرح مسئله و سازوکار پروژه است می‌تواند به وسعت دیدتان کمک کند.
پیش‌نیازهای درک اطلاعات داخل وایت پیپر چیست؟
برای درک بهتر وایت پیپر باید به برخی از مفاهیم ارز دیجیتال مسلط باشیم. مفاهیمی مانند:
- بلاک چین
- مکانیسم اجماع اعم از گواه اثبات کار و اثبات سهام
- گره‌ها
- هارد فورک و سافت فورک
- جامعه
- حاکمیت
- توزیع توکن
- ایردراپ
- عرضه اولیه
- تخصیص توکن
- قرارداد هوشمند
- مقیاس‌پذیری
- و سایر مفاهیم مرتبط
البته قرار نیست تمام این‌ها را کامل و به طور دقیق بدانید. بلکه آشنایی با آن‌ها هم کفایت می‌کند و به شما کمک می‌کند وایت پیپر پروژه را بهتر متوجه شوید.
برخی از پروژه‌های کلاه‌برداری را می‌توانید حتی از طریق وایت پیپرشان هم تشخیص بدهید. چرا که کاملا غیرواقعی هستند و مشخص است که اولا در دنیای واقعی کاربردی ندارند و ثانیا اگر هم کاربرد داشته باشند عملا نمی‌شود با فناوری‌های موجود آن‌ها را پیاده‌سازی کرد. پس طبیعی است که مطالعه‌ی این سند می‌تواند بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاران تاثیر بگذارد.
وایت پیپر هر پروژه را می‌توانید از وب‌سایت همان پروژه دریافت کنید که معمولا به صورت یک فایل پی دی اف است. هم‌چنین می‌توانید با جستجو در گوگل نیز به این فایل دست پیدا کنید.
وایت پیپر بیت کوین
برای اینکه بهتر با اطلاعات داخل یک وایت پیپر و ماهیت آن آشنا شویم، بد نیست نگاهی به وایت پیپر اولین و معروف‌ترین ارز دیجیتال یعنی بیت کوین بیندازیم. بدیهی است که این اطلاعات فقط مختص همین پروژه است و سایر رمزارزها ممکن است مواردی کمتر یا بیشتر داشته باشند. مثلا وایت پیپر سولانا بسیار طولانی‌تر است و جزئیات بیشتری را هم در دل خود جای داده است.
عنوان این وایت پیپر کاملا نشان می‌دهد که در مقابله با بیت کوین با چه چیزی سروکار داریم:
« Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System»
بیت کوین: سیستم پرداخت الکترونیک نظیر به نظیر
این مقاله شامل ۱۲ بخش و عنوان مجزاست که هر کدام توضیحاتی مختصر نیز دارد.
در ابتدای وایت پیپر چکیده‌ی مقاله را داریم که به نوعی خلاصه‌ای از محتوای نوشته است. پس از آن در بخش نخست معرفی بیت کوین را می‌توانیم مطالعه کنیم. این بخش شامل توضیحاتی در مورد سیستم‌های پرداخت مالی است که در آن شخص ثالثی باید تراکنش‌ها را بررسی کند تا پرداخت‌ها را تایید کند. به این ترتیب بحث را به سمت پذیرش و معرفی بیت کوین سوق می‌دهد. این بخش در حقیقت همان طرح مسئله است که مخاطب را به فکر فرو می‌برد تا ببیند که ایراد سیستم فعلی در چیست و چرا باید برای بهبود آن تلاش کرد.
بخش دوم تحت عنوان تراکنش، به نحوه‌ی انجام تراکنش توسط این رمزارز مربوط است. در اینجا از هش و کلید عمومی و خصوصی صحبت می‌شود که ممکن است برای تازه‌کاران چندان واضح نباشد. این همان مسئله‌ای است که بالاتر به آن اشاره کردیم.
بخش‌های بعدی هم به همین ترتیب توضیحاتی را در مورد پروژه بیان می‌کند که مطالبی بسیار جامع و کاربردی در آن وجود دارد. مواردی در مورد: شبکه، مشوق‌های شبکه، تایید پرداخت ساده، حریم خصوصی و … .
وایت پیپر شامل چه اطلاعاتی است؟
فارغ از اینکه وایت پیپر مربوط به کدام رمزارز است، برخی اطلاعات و بخش‌ها در آن مشترک است. از آنجایی که وایت پیپر ساختاری مقاله‌مانند دارد، معمولا بخش اول آن به چکیده یا همان Abstract مربوط است. پس از آن نیز مقدمه‌ای بر پروژه را خواهیم خواند. در ادامه هم همان‌طور که در وایت پیپر بیت کوین دیدیم، با طرح مسئله مواجهیم.
در بخش‌های بعدی وایت پیپر توصیفی از محصول یا خدمات را خواهیم خواند که نشان می دهد پروژه‌ی مذکور برای حل مشکلات موجود چه کارهایی را انجام می‌دهد و قصد دارد از چه طریقی اقدام به برطرف کردن مشکل کند. اطلاعاتی مربوط به خود توکن و هم‌چنین جزئیات فنی پروژه نیز از دیگر مواردی است که در وایت پیپر با آن مواجه خواهید شد. مکانیزم اجماع نیز از جمله دیگر بخش‌های ثابت یک وایت پیپر است. هم‌چنین معمولا در وایت پیپر شاهد گراف و نمودارهای ساده هستیم که در درک بهتر مفاهیم کارآمد است.
چطور وایت پیپر ارز دیجیتال را بخوانیم؟
مسئله‌ای که معمولا مانع از آن می‌شود که افراد به سراغ خواندن وایت پیپر بروند این است که واقعا از آن سر در نمی‌آورند. تنها شاید بتوانند چند بخش آن را بخوانند و بفهمند. به همین خاطر بهتر است در نحوه‌ی مطالعه‌مان تغییری ایجاد کنیم تا بهتر بتوانیم اطلاعات مندرج در وایت پیپر را استخراج کنیم. با یک راهنمای گام به گام موافقید؟
- درک کنید که پروژه چرا راه‌اندازی شده است. این بخش از وایت پیپر معمولا در همان خطوط ابتدایی قرار دارد. پس مطالعه‌ی بخش اول را فراموش نکنید. به ویژه آنکه معمولا با زبانی ساده نوشته شده است.
- کاربرد پروژه را در دنیای واقعی کشف کنید. این معیار، شاید یکی از حیاتی‌ترین و مهم‌ترین مواردی باشد که برای پروژه بیان می‌شود. بسیاری از توکن‌های یا سکه‌های ارز دیجیتال کارکردهایی فراتر از «ارز بودن» دارند. مثلا ممکن است توکنی با هدف مدیریت پروژه خلق شود و توکنی دیگر مانند NFT به حقوق مالکیت آثار و محصولات مرتبط باشد. این شمایید که باید ببینید کدام موارد کاربرد ارزنده‌تر و مفیدتر هستند. موارد کاربرد را می‌توانید در وایت پیپر مطاله کنید.
- دقت کنید که پروژه در شبکه چطور به اجماع دست پیدا می‌کند. صحبت در مورد مکانیزم‌های اجماع از جمله ستون و ارکان وایت پیپر رمزارزهاست. این مسئله از آن جهت اهمیت دارد که به ما می‌گوید چطور گره‌های فعال در شبکه می‌توانند تشخیص بدهند که یک تراکنش درست است یا نادرست. آن هم بدون اینکه نیازی به ارتباط مستقیم با یک‌دیگر داشته باشند. پس در وایت پیپرها به دنبال آن بخشی باشید که در مورد مکانیزم اجماع صحبت کرده است؛ که ممکن است گواه اثبات سهام باشد یا اثبات کار یا انواعی از هر کدام.
- حواس‌تان به نحوه توزیع کوین‌های اولیه باشد. توزیع توکن‌های اولیه در بسیاری از موارد به صورت پیش استخراج است. شما باید با مطالعه‌ی وایت پیپر بررسی کنید و بفهمید که این سکه‌ها چطور توزیع شده‌اند. گاهی لازم است پا را فراتر از وایت پیپر بگذارید و در یوتیوب یا سایر وب‌سایت‌های مرتبط با رمزارز دنبال خواسته‌ی خودتان بگردید. این امر از آن جهت مهم است که می‌تواند نشانه‌ای از پامپ و دامپ و رشدهای محدود و ناگهانی پروژه و سپس افت آن باشد.
- توضیحات فنی پروژه را به عنوان غول در نظر نگیرید. درست است که مسائل و جزئیات فنی، قابل فهم و درک عمیق برای عموم کاربران نیستند. اما معمولا در وایت پیپرها نحوه‌ی عملکرد شبکه به کمک نمودارها و به صورت ساده و خلاصه بیان می‌شود. نگران بخش‌های فنی و جزئیاتی که از آن‌ها سر در نمی‌آورید نباشید. اما برای درک تصویری بزرگ و کلی از پروژه لازم است که با سازوکار شبکه آشنایی پیدا کنید.
- جدول زمانی پروژه را بررسی کنید. هر چند این موارد بیشتر مربوط به نقشه راه است تا وایت پیپر اما در سند سفید نیز به آن اشاره می‌شود و با جزئیات بیشتری همراه است. این جدول زمانی مربوط به تاریخچه‌ی پروژه از زمان آغاز فروش و هم‌چنین تخمینی از زمان راه‌اندازی توکن است.
مواردی که به آن اشاره کردیم، اجزای ضروری وایت پیپر است که معمولا در تمام نسخه‌ها می‌توانید آن‌ها را پیدا کنید. هرچند نباید فراموش کنید که وایت پیپر فقط شامل این موارد نیست و می‌تواند عناصر بیشتر و مفصل‌تری را نیز در خود جای دهد. در بخش‌های مختلف هم گفتیم که اگر عوامل بیشتری مانند توکنومیک، تیم توسعه‌دهنده و پیشبینه و سوابق آن‌ها را هم مطالعه کنید بسیار کمک‌کننده خواهد بود. اگر کمی در خواندن وایت پیپر پیشرفت کنید، شاید حتی بتوانید ایراداتی منطقی و توجیه‌پذیر را به پروژه‌ها وارد کنید و بفهمید که امکان‌پذیری آن‌ها در واقعیت چندان هم بالا نیست. به نظرتان چنین پروژه‌هایی ارزش سرمایه‌گذاری دارند؟ یا اینکه شما اهل شرط‌بندی و شانس هستید؟
کلام پایانی
وایت پیپر یا کاغذ سفید سندی فنی است که جزئیات و سازوکار یک پروژه را نشان می‌دهد و از جمله مهم‌ترین و قابل‌اتکاترین مستندات آن به شمار می‌رود. در این سند در کنار اطلاعات تخصصی و فنی، اطلاعات عمومی هم‌چون سازوکار و اهمیت پروژه و لزوم نیاز به آن نیز قابل مطالعه است. وایت پیپر یکی از منابعی است که باید در بررسی صحت پروژه به آن مراجعه کنیم. بهتر است پیش از مطالعه‌ی وایت پیپر بر برخی از اصطلاحات ارز دیجیتال مسلط باشید تا بتوانید پروژه و ساختار آن را بهتر درک کنید. پروژه‌ی بدون وایت پیپر، زنگ خطر را به صدا در می‌آورد. پس پیش از سرمایه‌گذاری، حتما به این موارد دقت کنید.
منابع: